به هر کجا که نگاه کنیم، اخبار ناخوشایندی درباره وضعیت محیط زیست می‌شنویم. دانشمندان اقلیم‌شناس به ما می‌گویند که اکنون کمتر از ۱۰ سال فرصت داریم تا روند بحران اقلیمی را تغییر دهیم. در واکنش به این اخبار، خودمان سعی می‌کنیم زندگی دوستدار محیط زیست داشته باشیم و تا آنجا که می‌توانیم درگیر فعالیت‌های زیست‌محیطی باشیم. اما وقتی صحبت از تربیت فرزندانمان می‌شود، تربیت مطابق با ارزش‌های محیط‌زیستی به چه معناست؟
سفری مداوم
تربیت کودکان آگاه به محیط زیست چیزی بیش از اتخاذ عادت‌های دوستدار محیط‌زیست یا آموزش دادن کودکان در مورد محیط زیست در مدرسه است. موضوع، تربیت نسلی است که به این سیاره اهمیت می‌دهند و برای احترام به آن، از آن محافظت می‌کنند و برای آن می‌جنگند. این کار به معنای روشی برای زندگی، تصمیم‌گیری آگاهانه و گفت‌وگو درباره آن به طور منظم است و خوشبختانه چیزی است که ما به عنوان والدین می‌توانیم در رفتار روزمره خود به کودکان آموزش دهیم.
سارا رابرتسون-بارنز مادر دو پسر (هفت و هشت ساله) در حومه تورنتو است. او بنیانگذار یک گروه دوستدار محیط‌زیست در حومه شهر است، کسب و کاری برای توجه بیشتر به محیط زیست و وبلاگی برای مشاوره در مورد آموزش تولید پسماند صفر دارد. او و خانواده‌اش وسایل دست دوم، غذای بسته‌بندی نشده و محلی، رفت‌وآمد پیاده و گذراندن اوقات فراغت در طبیعت را در اولویت خود قرار می‌دهند.
از نظر رابرتسون-بارنز ، تربیت کودکان آگاه به محیط زیست «به معنای دیدن چگونگی اتصال همه چیز به طبیعت، درک فرآیندهای طبیعی (مانند چرخه آب و فتوسنتز) و درک نحوه کار سیستم‌ها (مانند زنجیره‌های تأمین مواد غذایی، نیروی کار، محل تهیه غذا) و به هم پیوستگی همه آنهاست.
ماریان آریگانلو، متخصص محیط زیست، دانشمند و مادر، عضوی از شبکه محیط‌زیست اتاوا (OSEAN) و همچنین سازمان‌دهنده فعالیت‌های اقلیمی متمرکز برای انجمن کودکان است. از نظر او، تربیت بچه‌های آگاه به محیط‌زیست «به این معنی است که به آنها یاد دهید که انتخاب‌های آنها در زندگی تأثیر مستقیم بر محیط زیست دارد. آگاه ساختن آنها از تعاملات بین طبیعت و محیط زیست مهم است:
«به آنها یاد دهید که ما باید از محیط زیست و طبیعت محافظت کنیم و آن را مسلم ندانیم.»
فرزندپروری سفری است که با سازگاری با نیازهای کودک، در طی مراحل مختلف زندگی، دائماً تغییر می‌کند. در اینجا چند نکته برای سنین و مراحل مختلف آورده شده است.
نوزادان: پایه را بسازید
برنامه‌ریزی برای استقبال از نوزاد بسیار مهیج است! همزمان این شانس را دارید که از ابتدا گزینه‌های ساده و سازگار با محیط زیست را انتخاب کنید. اگر سیسمونی می‌گیرید، زمان مناسبی است تا دیگران خواسته‌های شما و سبک زندگی‌تان را بشناسند.
میریام رابکین که در زمینه توسعه بین‌المللی کار می‌کند، بنیانگذار گروه فیس‌بوکی «والدین برای سیاره زمین» و مادر یک دختر کودک نوپاست. او می گوید:
«در حال حاضر به استفاده از پوشک پارچه‌ای، استفاده از حوله‌های مرطوب به عنوان دستمال مرطوب، کاهش پلاستیک و تغذیه غذای سالم و ارگانیک فکر می‌کنیم. اما هر چه کودکم بزرگ‌تر می‌شود، می‌خواهم ارزش چیزهایی را که از آنها استفاده می‌کند (و دوباره استفاده می‌کند) به او بیاموزم … می‌خواهم احساس کند به زمین متصل است و به رفتار با حیوانات و گیاهان فکر کند.»
کودکان نوپا: الگوبرداری
در این سن، کودکان در حال تماشای ما هستند و از کارهای ما یاد می‌گیرند. این همان جایی است که اقدامات عادی مانند زندگی با تولید کمترین زباله و ضایعات به کار می‌آید.
آریگانلو می‌گوید:
«به عنوان مثال، کودک نوپای من می‌داند که زباله‌های ما در چندین ظرف تقسیم می‌شوند: کمپوست، بازیافتی و یک سطل زباله کوچک غیربازیافتی. او از کمک کردن و مثلا انداختن رول مقوایی دستمال توالت در سطل بازیافت لذت می‌برد. همچنین او می‌داند که وقتی به فروشگاه می‌رویم، کیف‌های پارچه‌ای خود را همراه می‌بریم.
به گفته آریگانلو:
«بسیاری از آگاهی‌های زیست محیطی، مانند بسیاری از موارد در زمینه فرزندپروری، بر اساس مدل‌سازی صورت می‌گیرد. هنگامی که فرزندان‌تان می‌بینند چه کارهایی انجام می‌دهید، فکر می‌کنند این همان کار درستی است که همه مردم باید انجام دهند، بنابراین آنها نیز تمایل به انجام آن پیدا می‌کنند. شما یک الگوی آموزشی هستید، بنابراین بگذارید بچهها ببینند که مراقب محیط زیست هستید.»
فرزندان: دوستان، مدرسه و فراتر از آن
وقتی بچهها مدرسه را شروع می کنند، در ارتباط با خانواده‌های مختلف و سبک‌های زندگی مختلف قرار می‌گیرند. آیا همچنان می‌توانید ابتکار عمل دوستدار محیط‌زیست خود را در ارتباط با خانواده‌های دیگری که ممکن است سبک مشابهی نداشته باشند ادامه دهید؟ رابرتسون-بارنز می گوید: «بله، با این حال برخی استثناها وجود دارد.» به عنوان مثال، هنگامی که آنها مهمانی تولد برگزار می‌کند، کیسه‌های مخصوص بازی با ضایعات کم و بدون پلاستیک استفاده می‌کند (مثلا آب نبات فله می‌خرند). اما وقتی پسرانش به مهمانی‌های دوستان‌شان می‌روند به آنها اجازه می‌دهد در مورد پذیرش یا امتناع از گرفتن بسته‌بندی‌های پلاستیکی آبنبات خودشان تصمیم بگیرند و البته آنها همیشه بسته پلاستیکی را می‌گیرند! می‌خندد:
«وظیفه ما به عنوان والدین این است که به آنها ابزار و دانش دهیم تا وقتی بزرگ‌تر شدند خودشان تصمیم بگیرند و من ایمان دارم که آنها خود به خود شروع به رد این موارد می کنند.»
از رابرتسون-بارنز پرسیدم که آیا فرزندانش هرگز می‌پرسند که چرا خانواده‌های دیگر به همان روش زندگی نمی‌کنند؟
«بله فکر می کنم این در مورد همه والدین صدق می‌کند. هر خانواده‌ای به روشی متفاوت زندگی می‌کند، خواه در مورد سنت‌های فرهنگی یا مذهبی، سبک زندگی و… ما توضیح می‌دهیم که ما الف و ب و ج را انجام می‌دهیم و خانواده‌های دیگر دال ذال و ر را انجام می‌دهند و هر دو معتبر هستند. انواع مختلفی برای زندگی وجود دارد و یادگیری از یکدیگر بسیار جالب است.»
نوجوانان: گفت‌وگو درباره استقلال
نوجوانان ممکن است بخواهند هویت‌های مختلف را امتحان کنند، جامعه یا خانواده‌هایشان را عقب برانند و صدای خود را پیدا کنند. به عنوان مثال، گزارشی جدید درباره انگلستان خاطر نشان کرده که تقریباً نیمی از افراد وگان در این کشور جوانان هستند – از ۱۵ تا ۳۴ سال. و البته جوانان – به ویژه گرتا تونبرگ – نیروی محرک اعتراضات جهانی نسبت به تغییرات آب و هوایی بوده‌اند.
مانند هر گروه سنی دیگر، در مورد نوجوانان نیز کمک به حفظ فضای گفت‌وگوی فعال و صادقانه و پا پیش گذاشتن در موارد مهم، ضروری است. به عنوان مثال، اگر نوجوان شما بخواهد یک رژیم غذایی گیاهی را انتخاب کند، مراجعه به یک متخصص مراقبت‌های بهداشتی برای اطمینان از اینکه این رژیم تمام نیازهای غذایی او را برآورده می‌کنند مفید خواهد بود. ممکن است بخواهید برخی از دستورالعمل‌های جدید را به شکل خانوادگی امتحان کنید و در خرید مواد غذایی و برنامه‌ریزی غذایی به نوجوان‌تان کمک کنید.
البته نوجوان شما می‌تواند به راه دیگری برود. رابرتسون بارنز (که خانواده‌اش گیاهخوار است) می‌خندد:
«اگر بدترین کاری که پسرانم برای عصیان انجام می‌دهند خوردن همبرگر در پلاستیک یکبار مصرف است، اشکالی ندارد!»
تو تنها نیستی
گاهی ممکن است احساس کنید اطرافیانتان از ارزش‌های محیطی یکسانی برخوردار نیستند، اما بدانید که تنها نیستید! به دنبال گروه‌هایی باشید -به‌صورت آنلاین یا حضوری- که می‌توانند مشوق، راهنما و پشتیبان باشند. «والدین برای سیاره زمین» یکی از این گروه‌هاست.
آریگانلو می گوید:
«والدین و دوستانی را پیدا کنید که ارزش‌های مشابه شما دارند. این کار را برایتان آسان‌تر می‌کند و می‌توانید یکدیگر را برای ادامه پرورش کودکان شگفت‌انگیزی که محیط‌زیست را دوست دارند و می‌خواهند از آن محافظت کنند، تشویق کنید.»
توانمندسازی کودکان
رابرتسون بارنز پیشنهاد می‌کند تا حد امکان کودکان را در تصمیمات سازگار با محیط زیست مشارکت دهیم. او می‌گوید:
«یک بررسی روی زباله‌ها انجام دهید: در طی یک هفته، هر آنچه را که به زباله می‌اندازید و بازیافت می کنید، بررسی کنید. سپس بنشینید و در مورد آن صحبت کنید. طوفان فکری راه بیندازید و ببینید که چگونه می‌توانید دو یا سه مورد را کاهش دهید و از آنجا شروع کنید.»
پیشنهاد دیگر او این است:
«ناهارهای مدرسه یکی دیگر از فرصت‌های خوب برای شروع است، زیرا به بچهها کنترل فرآیند را یاد می‌دهد. میان وعده‌های بدون بسته‌بندی تهیه کنید؛ مانند چوب شور، میوه خشک، میوه و سبزیجات و غذاهای پخته شده. از آنها بخواهید برای جلوگیری از هدر رفتن غذا به برنامه‌ریزی وعده‌های غذایی کمک کنند. آنها را با خود به خرید برسانید و در مورد اینکه چگونه غذا از فروشگاه مواد غذایی به دست ما می‌رسد صحبت کنید.
بروید بیرون
تحقیقات نشان داده است که در طبیعت بودن فواید بی‌نظیری برای کودکان و بزرگسالان دارد: این امر می‌تواند به عملکرد تحصیلی، تمرکز، استرس و خستگی، تاب‌آوری، تمرکز، تعاملات اجتماعی و سلامت کلی روان کمک کند. مطالعات اخیر همچنین نشان داده است که یک رابطه مثبت با طبیعت در دوران کودکی به تقویت عشق به طبیعت در بزرگسالی -همراه با ارزش‌های محیطی قوی کمک می‌کند.
ایده های زیر را در نظر بگیرید:
یک باغ حیاط خلوت – یا حتی یک بالکن گلدان‌دار ایجاد کنید.
طبیعت گردی کنید.
پیک نیک بروید.
پیاده‌روی کنید یا در جنگل قدم بزنید.
از ساحل دیدن کنید و استخرهای جزر و مدی را جست‌وجو کنید.
به توت‌چینی بروید.
به فعالیت‌های زمستانی مانند اسکیت روی یخ و اسکی پردازید.
از روی گودال‌ها بپرید.
گلها و برگها را حفظ کنید.
یک خانه پریان با استفاده از گیاهان و عناصر طبیعت درست کنید.
به تماشای ستارگان بروید.
در حیاط پشتی خود اردو بزنید.
با خودتان مهربان باشید.
رابرتسون-بارنز می گوید:
«روش کاملی وجود ندارد. تغییراتی ایجاد کنید که با خانواده، بودجه، زمان و شرایط فردی شما سازگار باشد.»
از کم شروع کنید
رابکین می‌گوید:
«ببینید کجا هستید، چه چیزی بیشترین نگرانی را در شما ایجاد می‌کند یا اینکه بیشتر به چه چیزی علاقه دارید. برخی از والدین بیشتر به ایجاد کمپین، نوشتن نامه به نمایندگان مجلس یا ملاقات با آنها علاقه‌مند هستند. دیگران گیاهخوار می‌شوند و اطرافیان خود را تشویق می‌کنند که مصرف گوشت خود را کاهش دهند. برخی از آنها به فکر زباله صفر یا استفاده مجدد/ تعمیر لوازم الکترونیکی خود هستند. هر آنچه برای شما مفید است یا نگرانی در شما به وجود می‌آورد، از آنجا شروع کنید.»
با اضطراب بوم‌شناختی چه کنیم؟
اضطراب مربوط به محیط‌زیست و غم و اندوه اکولوژیکی به طور فزاینده‌ای در کودکان شایع شده است و تعجب‌آور نیست. این اضطراب‌ها می‌توانند بسیار طبیعی و واکنش انسانی مورد انتظار نسبت به وضعیت جهان طبیعی باشند و دانشمندان اقلیم‌شناس نیز با همین احساسات دست و پنجه نرم می‌کنند. برای کمک و راهنمایی فرزندان (و خودتان)، این پیشنهادات را در نظر بگیرید:
احساسات و عواطف خود و فرزندان‌تان را واقعی و معتبر بدانید.
گفت‌وگوی آزاد را تشویق کنید.
اقدامات و فعالیت‌های مثبت و معنادار انجام دهید.
در اطراف خود نسبت به افراد و گروه های دیگر تفاوت مثبت ایجاد کنید.
با متخصصان بهداشت روان تماس بگیرید.
منبع: سایت الایو
