یزد از استان های مرکزی در کشور و یکی
از بهترین شهرهای خشتی جهان است که نام آن در سازمان یونسکو به ثبت رسیده و
از آن به عنوان یک شهر بین المللی یاد می شود.
بافت تاریخی
شهر یزد با مساحتی در حدود ۸۰۰ هکتار عنوان گسترده ترین و اصولی ترین بافت
تاریخ ایران را به خود اختصاص داده است و به عنوان دومین بافت خشتی دنیا و
دست نخورده ترین بافت تاریخی کشور به شماره ۱۵۰۰۰ در فهرست آثار ملی نیز
به ثبت رسیده است. بعد از راه یافتن یزد به فهرست یونسکو و ثبت جهانی این
شهر، اهمیت این شهر بیش از پیش افزایش یافت و توجه گردشگران بیشتری به آن
جلب شد.
در این نوشته قصد دارم به جاذبه های گردشگری شهر و استان یزد می پردازم.
مسجد جامع یزد
مسجد جامع یزد یکی از شاهکارهای تاریخی
ایران بوده که در هر گوشه و کنار آن، یادگارهایی از دوران گوناگون برجای
مانده است و به شیوه یک ایوان در دل کویر می باشد و در طی حدود ۱۰۰ سال و
سه دوره بنا شده است.
پایه های اصلی مسجد راساسانیان و بنای
فعلی مسجد، از لحاظ شیوه معماری متعلق به دو دوره موسوم به آذری دانسته
اند. بنای گنبد خانه متعلق به دوره ایلخانی و سر در رفیع مسجد را متعلق به
زمان شاهرخ و دوره تیموری دانسته اند. این بنا از لحاظ خوابیدگی گنبد، سردر
رفیع و بلند و همچنین کاشیکاری زیبا و منحصربه فرد، شهرت دارد.
مسجد جامع یزد که به قطع، همانند مرواریدی
بی بدیل در شهر یزد می درخشد، در ضلع غربی خیابان امام خمینی و یکی از
محله های قدیمی این شهر، قرار دارد.
آتشکده یزد
آتشکده نام گونه ای از نیایشگاه های
زرتشتیان است که در آن آتشی در یک جایگاه ویژه دیده می شود و مهم ترین
نیایش های دینی از جمله خواندن اوستا و گات ها در آن و در برابر آتش صورت
می گیرد. آتشکده یزد یکی از همین نیایشگاه هاست که در دوران پهلوی اول
ساخته شده و ارزش بسیاری برای زرتشتیان دارد. این مکان با نام آتشکده
وَرهُرام نیز شناخته می شود و آتش مقدس ورهرام در آن قرار دارد.
باغ دولت آباد
باغ دولت آباد یزد یکی از 9 باغ ایرانی
است که نامش در فهرست میراث جهانی یونسکو به چشم می خورد و شهرت بین المللی
دارد و بلندترین بادگیر جهان را در خود جای داده و از نظر معماری، بسیار
ارزشمند است.
طرح باغ دولت آباد یکی از اصیل ترین و
بدیع ترین طرح های باغ ایرانی را به نمایش می گذارد. در واقع این باغ چهار
بنای اصلی را در بر می گرفته که سه مورد از آنها به نام هشتی، تالار طنبی و
سردر هنوز هم وجود دارند و قسمتی از اتاق های زمستانی نیز به چشم می
خورند؛ اما باقی ساختمان ها و حتی محوطه آنها از بین رفته و تنها 40000 متر
مربع از کل باغ باقی مانده است.
ارزش تاریخی و معماری این باغ باعث شد تا
نامش در تاریخ 23 اسفندماه سال 1346، با شماره ۷۷۴ در فهرست آثار ملی ایران
قرار گیرد. نام باغ دولت آباد در سطح جهانی نیز مطرح شد. در سال 2011 در
زمره باغ های ایرانی ثبت شده در میراث جهانی یونسکو قرار گرفت.
یکی از زیباترین ساختمان های حکومتی و تاریخی یزد در این باغ قرار دارد.
میدان امیرچخماق
میدان امیرچخماق مهم ترین میدان یزد است.
مجموعه امیرچخماق یزد شامل بازار، تکیه، مسجد و دو آب انبار که قدمت شان به
دوره تیموریان می رسد. تکیه امیر چخماق در سال ۱۳۳۰ و مسجد امیر چخماق در
سال ۱۳۴۱ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیدند. میدان امیرچخماق، یکی از
شاخص ترین مجموعه های تاریخی و گردشگری در شهر یزد محسوب می شود.
خانه ملک التجار
خانه ملک التجار، خانه دیگری که قدمت آن
حدود ۱۲۰ سال است و متعلق به حاجی علی اکبر شیرازی از تجار باسابقه یزد
بوده است. لقب ملک التجار به دلیل عملکرد مناسب وی توسط ناصرالدین شاه به
وی داده شد و نوادگان وی تا ۴ نسل بعد در این امارت زندگی می کردند. این
خانه از اتاق های متعددی تشکیل شده که هر یک ویژگی خاص خود را دارند. بر
دیوار و سقفِ اکثر اتاق ها نقاشی هایی تماشایی به چشم می خورد که اثر
هنرمندان شیرازی هستند و طی روایتی، کشیدن آنها ۱۰ سال به طول انجامیده
است. امروزه این ساختمان به عنوان مکانی برای اقامت گردشگران مورد استفاده
قرار می گیرد و لقب اولین هتل خشتی جهان را به خود اختصاص داده است.
خانه تهرانی ها
«خانه تهرانی ها» از دیگر جاذبه های شهر
یزد و جز مشهور ترین خانه های تاریخی شهر یزد است که متعلق به یکی از تجار
ایرانی است. خانواده ای تهرانی حدود ۲۵۰ سال پیش در این خانه زندگی می
کردند و از تجار فرش در یزد بوده اند. زیبایی این خانه به اندازه ای است که
تا مدت ها به عنوان کنسول گری اقتصادی برخی کشورهای اروپایی مورد استفاده
قرار می گرفته است. این خانه امروزه به عنوان اولین هتل موزه ایران در یزد
جزء جاذبه های شهر یزد به شمار می رود.
خانه لاری ها
خانه لاری ها و بادگیر آن مربوط به دوره
قاجار است و در یزد، خیابان امام خمینی، محله فهادان، مجاور عمارت کلاه
فرنگی واقع شده. این اثر که در تاریخ ۲۴ بهمن ۱۳۷۵ با شمارهٔ ثبت ۱۸۳۷ به
عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است، شامل شش باب خانه با فضاهای
کاملاً معماری ویژه خانه های کویری است. این خانه در سال ۱۲۸۶ قمری ساخته
شده مالک آن حاج محمدابراهیم لاری بوده است.
برای آشنایی بیشتر با خانه های تاریخی یزد به نوشته اختصاصی و مفصل «معرفی خانه های تاریخی یزد» مراجعه کنید.
موزه آب یزد
موزه آب یزد در یکی از خانه های قدیمی یزد
برپاست و بازدیدکنندگان با ورود به آن می توانند به تاریخ چند هزار ساله
آب در این شهر تاریخی پی ببرند. موزه آب که در خانه ی تاریخی به نام
کلاهدوزها واقع است در سال ۱۳۷۹ همزمان با اولین همایش بین المللی کاریز
کار خودش را آغاز کرد و هدف آن نشان دادن ارزش و اهمیت آب در منطقه ای
کویری است که به مردم نشان دهد آب چقدر اهمیت دارد. تقریبا بیش از ۲۰۰ شی
تاریخی از مجموعه وسایل کندن قنات تا اسناد و مدارک قنات ها اصلی یزد در
این موزه در حال حاضر نگهداری می شود.
مدرسه ضیائیه (زندان اسکندر)
مدرسه ضیائیه که به زندان اسکندر نیز
معروف است یکی دیگر از آثار تاریخی شهر یزد است. آغاز ساخت این بنای تاریخی
در قرن هفتم هجری و در سال ۶۳۱ هجری قمری آغاز و در سال ۷۰۵ هجری قمری به
پایان رسید. این اثر در تاریخ ۲۳ اسفند ۱۳۴۶ با شمارهٔ ثبت ۷۷۰ به عنوان
یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. این بنا در کنار دیگر آثار کهن و
تاریخی شهر یزد، همانند گنجی بی قیمت عهده دار حفظ تمدن، هویت، تاریخ و
فرهنگ کشور ایران و مردم این سرزمین خواهد بود.
برج خاموشان یزد
برج خاموشان در نزدیکی یزد یکی از بزرگ ترین و مهم ترین دخمه های زردشتیان جهان است
که در ۱۵ کیلومتری جنوب شرقی یزد و در حوالی منطقه صفائیه، بر بلندای کوهی
رسوبی و کم ارتفاع به نام کوه دخمه، دو عمارت سنگی مدور برج مانند با فضای
میان تهی قرار دارد که به دخمه یا دادگاه زرتشتیان مشهور است.
پیشینیان جهان را متشکل از چهارعنصر آب،
آتش، خاک و هوا می دانستند، آن ها مرگ را نه نابودی که سفر به جهانی دیگر
تلقی می کردند. در آیین زردشت بی تابی برای مردگان به شدت منع شده است. آن
ها پس از مرگ هر شخص، جسد او را به برج خاموشان یا دخمه برده، تا بدون
آلوده کردن عناصر طبیعی، جسم او را به طبیعت بازگردانند. دخمه ها مطابق با
اصول و قواعد جالب توجهی ساخته می شدند، مکان اجساد برای مردان، زنان و
کودکان هریک در محل مشخصی تعیین شده بود، استودان ها در مرکز بنای مدور
دخمه به دفن و ضدعفونی استخوان ها اختصاص یافته بود و اجساد مردگان خوراک
کرکس ها و سایر پرندگان می شد.
آب انبار شش بادگیر
آب انبار شش بادگیر زیباترین آب انبار یزد
شناخته می شود که به دلیل داشتن شش بادگیر، به این نام شهرت پیدا کرده است
و متعلق به دوران قاجاریه است، در محله تپه یزد، کوچه شش بادگیر واقع شده
است. وجه تسمیه نام آب انبار به این دلیل است که آب انبار، شش بادگیر دارد.
این آب انبار زیباترین آب انبار یزد شناخته می شود.
این بنا دو ورودی دارد که یکی در شمال و
دیگری در جنوب مخزن قرار گرفته است. این آب انبار زیبا ۵۵ پله دارد. ورودی
آب انبار در قسمت جنوبی قرار گرفته و بین پله های ۲۵ و ۲۶ آن، از بالا یک
هشتی با سنگ فرش آجری قرار دارد.
عمارت بوستان ناجی
از دیگر باغ های مشهور یزد در دوران قاجار
بوستان ناجی است که پس از این که به شهرداری اهدا شد به صورت بوستان
بازسازی شد. عمارتی در میان این بوستان قرار دارد که دارای یک تالار با
بادگیر، ۲ اتاق و قسمت های مختلف دیگری است که این عمارت و باغ با کاربری
مسکونی از املاک شخصی به نام ناجی بوده است. این بوستان در مسیر قنات نجف
آباد قرار دارد.
برج و باروی قدیم شهر
یزدی ها از برج و باروی به منظور در امان
ماندن و حفظ جان ساکنان شهر از هجوم غارتگران و دشمنان می ساختند تا در
مقابل هر گونه حمله ای دفاع خوبی از خودشان بتوانند نشان دهند. برج و
باروهای یزد مربوط به دوره دیلمیان – اتابکان است و در یزد، خیابان گل سرخ،
امام خمینی، محلات مالمیر، لبخند واقع شده و این اثر در تاریخ ۱۴ آذر ۱۳۵۲
با شمارهٔ ثبت ۹۵۶ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
بقعه دوازده امام
بقعه دوازده امام از بناهای دوره سلجوقی
است که در محله فهادان شهر یزد در مرکز ایران قرار دارد. گنبد آجری این
بقعه در شمار آثار مهم هنر سلجوقی به شمار می رود. بر اساس اسناد تاریخی و
شناسنامه ای، قدیمی ترین بنای یزد می باشد و از حیث سبک بنا و نقش و نگار و
کتیبه کوفی رنگی، اهمیت خاصی در معماری اسلامی دارد. این اثر تاریخی در
سال ۱۳۱۳ همزمان با مسجد جامع یزد در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده
است.
عمارت قصر آینه یا موزه آینه و روشنایی
عمارت دیگری در شهر یزد به نام قصر آیینه
وجود دارد که به موزه آیینه و روشنایی اختصاص یافته است. این عمارت در سال
۱۳۲۰ به صورت یک مهمانسرای خصوصی ساخته شده و از انقلاب در سال ۱۳۷۷ موزه
در آن برپا شد.
ساعت مارکار یزد
میدان مارکار و ساعتی که درست در مرکز
ایران قرار گرفته است! ساعت فردوسی، ساعت شهر بزرگی است که در میدان مارکار
یزد قرار دارد و در کنار مجموعه ی دیگری از مارکارها مثل دبیرستان و
پرورشگاه قرار گرفته است. این بناها به هزینه شخصی یک زرتشی ساخته شده و در
اختیار عموم مردم قرار گرفته است. تاریخچه ساعت مارکار یزد به سال 1313
باز می گردد.
بازار و حمام خان
حمام خان یزد یکی از صدها حمام قدیمی
ایرانی است که خوشبختانه از گزند حوادث طبیعی و تاریخی در امان مانده است و
در حال حاضر به سفره خانه ای زیبا تبدیل شده که با انواع غذاهای ایرانی و
غذاهای سنتی یزدی پذیرای گردشگران شهر تاریخی یزد است. ساخت این مجموعه ی
چشم نواز در شهر یزد به زمان ناصرالدین شاه باز می گردد و بازار خان به
عنوان طولانی ترین و عریض ترین بازارهای شهر یزد شناخته شده است و مصالح به
کار رفته در آن خشت و گل است. این مجموعه ارزشمند در سال ۱۳۸۲ در فهرست
آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
قلعه سر یزد
قلعه سر یزد با فاصله ۴۵ دقیقه ای از شهر
یزد به عنوان یک مکان توریستی همیشه مورد توجه بازدید کنندگان قرار گرفته
است. ساختار دفاعی سلسله ساسانیان در این قلعه کاملا مشهود است و همچنین
این قلعه در زمان سلسله صفویان گسترش یافته و به خوبی حفظ شده است. قلعه
سریزد یکی از کهن ترین و بزرگ ترین صندوق امانات بانکی ایران و جهان بوده
است. قدمت این قلعه تاریخی به حکومت ساسانیان (قرن ۳ تا ۷ میلادی) می رسد.
زورخانه صاحب الزمان
زورخانه صاحب الزمان (عج) بزرگترین
زورخانه استان یزد است و کلیه مصالح و تجهیزات این زورخانه را از میراث
فرهنگی تهیه و بنای آن برای اداره اوقاف است.
غار شگفت انگیز یزدان
غار شگفت انگیز یزدان یکی از بزرگترین
غارهای استان یزد بشمار می رود در روستای هفتهر استان یزد و در فاصله
130کیلومتری مرکز استان یزد واقع شده است. این غار با قندیل ها، حوضچه های
زیبا و همچنین دالان هایی که بواسطه وجود قندیل های آهکی درون غار ایجاد
شده است از جمله جاذبه های گردشگری روستای هفتهر است. غار یزدان که از جمله
45 غار کشف شده در استان یزد به شمار می رود با عمق 20 متر و مقطع 35در50
مترمربع در ارتفاع 2200متری از سطح دریا واقع شده و مکانی جذاب برای
علاقمندان با گردشگری طبیعی و ماجراجویی است. غار یزدان به تازگی در فهرست
آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
آب انبار رستم گیو
آب انبار رستم گیو مربوط به دوره قاجار
است و در یزد، حاشیه بلوار بسیج واقع شده و این اثر در تاریخ ۱۵ دی ۱۳۷۵ با
شماره ثبت ۱۸۲۹ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. این آب
انبار بر روی دشت صاف طبقات خاک رس قرار گرفته است. طراحی گنبد این آب
انبار به شکل شلغمی بوده و با طرح سرو با استفاده از آجر فرش شده است. با
توجه به قرار گرفتن آن در حاشیه بلوار بسیح، این بنا تبدیل به جاذبه
توریستی زیبایی شده است.
آرامگاه سید رکن الدین یزد
بقعه ی سید رکن الدین در استان یزد،
خیابان مسجد جامع کبیر یزد و بیش از یک متر پایین تر از سطح کوچه ی سید رکن
الدین ساخته شده است. قدمت این اثر تاریخی ایرانی، به قرن هشتم هجری قمری
باز گشته و در سال ۱۳۱۴ با شماره ۲۴۶ به ثبت آثار ملی ایران رسیده است. سید
رکن الدین ابوالمکارم محمد قاضی حسینی یزدی، فرزند قوام الدین محمد بن
نظام از سادات شهر یزد، به شمار می آید. این عالم بزرگ در زمان حکومت
ابوسعید بهادرخان زندگی کرده و از بزرگان و حاکمان آن دوران محسوب می شود.
آرامگاه سید شمس الدین
بقعه سید شمس الدین مربوط به سدهٔ ۸ است و
در یزد، محله چهار منار، جنب حوض ملتکیه واقع شده و این اثر در تاریخ ۳۱
تیر ۱۳۱۳ با شمارهٔ ثبت ۲۰۸ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده
است. آرامگاه سید شمس الدین باقیمانده یک مجموعه بناست که در محله چهار
منار یزد قرار دارد و به صورت زیارتگاهی نیمه ویران گاه به گاه محل عبادت
پیرزنان محله و به ندرت مورد بازدید علاقه مندان به آثار تاریخی و مسافران
خارجی واقع می شود.
گنبد عالی ابرکوه
گنبد عالی ابرکوه یا گنبد علی از سالم
ترین ساختمان های برجای مانده از زمانه سلجوقیان و از ارزشمندهای هنر
مهرازی ایران است که در شهر ابرکوه در ۱۳۰ کیلومتری یزد جای گرفته است.
ساختار بنا از سنگ و چاروگ (ساروج) و هشت گوش است که بر روی کرسی چهارگوشی
که گوشه هایش پخ شده ساخته شده، شکل گنبد در بخش آسمانه مانند عرقچین است.
گنبد عالی ابرکوه در سال ۱۳۱۲ به شماره ۱۹۵ در فهرست آثار ملی ایران نگاشته
شد.
قنات باغ زارچ
باغ زارچ قناتی است که در از توابع بخش
زارچ، شهرستان مرکزی استان یزد در استان یزد قرار دارد. این قنات سه شاخه
کوره جدا از هم به نام های: شیرین- شور –ابراهیم خویدکی دارد که در مجموع
طول کوره قنات بیش از ۷۱ کیلومتر می باشد.
مسجد جامع فهرج
مسجد جامع فهرج (مسجد امام حسن) مربوط به
صدر اسلام است و در شهرستان یزد، بخش مرکزی روستای فهرج واقع شده و این اثر
در تاریخ ۳۰ آذر ۱۳۴۹ با شمارهٔ ثبت ۹۰۶ به عنوان یکی از آثار ملی ایران
به ثبت رسیده است. ساخت مسجد جامع فهرج به نیمه اول قرن اول هجری برمی
گردد. این مسجد، تنها مسجدی در جهان اسلام با قدمت زیاد است که ساختمان آن
از ابتدا تا کنون تغییری نکرده است.
یخچال خشتی میبد
یخچال خشتی شهرستان میبد بنایی قدیمی
مخصوص ساخت و نگه داری یخ بوده است که در شهر میبد (۵۰ کیلومتری شمال غربی
شهر یزد) و در کنار ابنیه ی تاریخی متعددی چون رباط شاه عباسی قرار دارد از
نوع یخچال های دارای گنبد است و در میان این نوع از یخچال ها از حیث ابعاد
بزرگ ترین محسوب می شود. قدمت این یخچال مربوط به قبل از دوره ی قاجار
(احتمالاً صفویه) است. مخزن یخ در این یخچال گودالی بزرگ است که قطر دهانه ی
آن در حدود ۱۳ متر و قطر مقطع آن ۶.۵ متر است و عمقی در حدود ۵ متر دارد.
گرداگرد این گودال سکویی برای رفت و آمد با عرضی نزدیک به ۱.۵ متر وجود
دارد.
مجموعه تاریخی آقازاده ابرکوه
خانه آقازاده و بادگیر آن مربوط به دوره
قاجار است و در ابرکوه، محله دروازه، میدان ابرقو واقع شده و این اثر در
تاریخ ۲۴ بهمن ۱۳۷۵ با شمارهٔ ثبت ۱۸۳۸ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به
ثبت رسیده است. از سال ۱۳۹۳، اسکناس های ۲۰هزار ریالی با طرحی از نمای این
خانه تاریخی در ایران منتشر شده است. این خانه متعلق به سید حسین ابرقویی
است از ثروتمندان ابرکوه بوده است که ۸۲۰ مترمربع مساحت آن است.
آسیاب آبی اشکذر
آسیاب آبی اشکذر با سرعت و فشار آب، جهت
آرد کردن گندم و غلات دیگر مورد استفاده قرار می گرفت. این آسیاب در دوره
صفویه ساخته شده است و در گذشته، سنگ های آن با آب قنات همت آباد با قدرتی
زیاد کار می کرد. مقرنس کاری فضای داخلی، نقش های هندسی اطراف دیواره ها،
آجرکاری محوطه اصلی آسیاب و صحن آسیاب آبی اشکذر که با ظرافت خاصی کار شده
اند، این آسیاب را منحصربه فرد می کند. ویژگی خاص دیگر آسیاب اشکذر، ساخت
آن در دل کویر به شمار می رود. کل مجموعه آسیاب اشکذر در زیر زمین ساخته
شده است و آب مورد نیاز آسیاب از قنات های زیرزمینی تامین می شود.
روستای خرانق یزد
روستای خرانق مرکز بخش خرانق در شهرستان
اردکان استان یزد است. این روستا در ۸۵ کیلومتری شهر یزد واقع شده است.
روستای خرانق در ناحیه کوهستانی استان یزد واقع شده. امروزه دارای دو بخش
جدید و قدیم است که جمعیت روستا امروز در بخش جدید ساکن است.
زیارتگاه چک چک اردکان
یکی از زیارتگاه های مهم زرتشتیان است و
زرتشتیان به آن پیرسبز نیز می گویند در استان یزد و شهرستان اردکان در کوه
های میان اردکان و انجیره قرار دارد. زرتشتیان هر ساله از روز ۲۴ خرداد به
مدت چهار روز در این زیارتگاه دور هم جمع شده و به نیایش می پردازند. هر
سال جشن مهرگان در این زیارتگاه جشن برگزار می شود و زرتشتیان بسیاری در
این مکان گرد هم می آیند.
گردآوری: میثم رودکی
