رعایت بهداشت لازمه سلامتی می باشد که در تمام مکانها و زمانها اجتناب
ناپذیر است و بالطبع محیط پاک کوهستان نیز از آن مستثنی نمی باشد. بهداشت
اجزاء متعددی دارد که در این مقوله جزء فردی آن مورد بررسی قرار می گیرد.
ضرورت و اهمیت بهداشت :
۱ پیشگیری از بیماری و حفظ تندرستی
۲ ایجاد جامعه و محیط مناسب برای زندگی سالم
۳ بهره گیری از محیط پاکیزه و صعود موفق در کوهستان
انواع بهداشت
بهداشت محیط ، بهداشت غذا ، بهداشت فردی ، بهداشت اجتماعی ، بهداشت خواب و …
بهداشت محیط : شامل آب ، هوا ، خاک و جانداران است.
الف( بهداشت آب )
مطمئن ترین آب آشامیدنی ، آب لوله کشی شهر است وبهتر است کوهنورد پیش
از حرکت قمقمه خود را از آب تصفیه شده شهر پرکند. تمیزی یا طعم خوش آب
چشمه ، دلیل سالم بودن آن نیست . بهترین روش اطمینان از سلامت آبهای سطحی و
یا زیرزمینی ) چشمه ، چراه و.. ( جوشاندن آنها است. جوشاندن کافی آب باعث
از بین رفتن آلودگی های باکتریایی و انگلی میشرود. یکی دیگر از روشهای
گندزدایی آب اسرتفاده از قرص ها یی مانند کلر یا تنتوید است. کوهنوردان
باید از آلوده کردن آب های سطحی به مدفوع و زباله جلوگیری نمایند.
ب(بهداشت هوا )
اگر زباله ها و پسمانده غذاها در گوشه ای انباشته شوند ، در اثر گرما
تخمیر شده و گازهای آلوده سراز تولید میکنند . سوزاندن الستیک و پالستیک
نیز موجب آلودگی هوا میشود.
ج(بهداشت خاک )
مساله زباله و چگونگی دفع آن از مشکالت همیشگی کوهنوردان بوده است.توجه به نکات زیر موجرب کراهش حجم زبالره میشود :
استفاده کمتر از وسایلی که نیاز به باطری دارد.
استفاده کمتر از کنسرو و ظرف های یکبار مصرف
تامین غذا از روستاها و آبادی های سر راه
مصرف خشکبار ، میوه و سبزی به یاد داشته باشید :
پالستیک ، مواد نفتی ، فلزات ، شیشه و کاغذ را حتماً به شهر برگردانید.
برای حمل بهتر قوطی های خالی کنسرو ، باید آنها را با سنگ کوبید و پرس نمود تا حجم آنها کمتر از حجرم اولیره شود.
مازاد مواد خوراکی را در محلی دور ازمنظر و مسیر عبور ، برای استفاده احتمالی حیوانات وحشی قراردهید.
د( بهداشت محیط زیست)
جانداران و گیاهان از چیدن گلها ، لگدکوب کردن گیاهان و شکستن شراخه
های سبزدرختان خودداری نمایید. به تخم پرنردگان دسرت نزنید و جانوران کوچک
مانند لاک پشت و … را جابجا نکنید . ترساندن ، آزردن و کشتن جانوران در شان
کوه نورد نیست .
بهداشت غذا
روش های نگهداری غذا
فریز کردن سرما در کوهستان از برف ، یخ یا آب خنک چشمه یا نهرمی توان
برای سالم نگه داشتن غذاها استفاده کرد. نمک سود کردن روشی که برای نگهداری
انواع گوشت بکار میرود . کنسرو کردن کنسرو محصولی است که از مواد غذایی
تازه ) سبزی ها و گوشت ها … ( در نوعی مایع ) معموالً آب نمک ۲ تا ۸ درصد ،
روغن ، سس … و به روش حرارتی تهیه و در قوطی های فلزی غیر قابل نفوذ بسته
بندی و نگه داری می شود .
کنسرو کردن : کنسروی باد کرده ، زنگ زده ، تاریخ گذشته ، و غیر
استاندارد را نخرید و به تاریخ و طریقه مصرف درج شرده روی قوطی کنسرو توجه
نمایید.
خشک کردن : بهتر است میوه و سبزی را در شهر شسته و پس از ضدعفونی برای
نگهداری،آنها را در کیسه ای پارچه ای قرار دهیم . برای غذاها از ظروف دردار
و مناسب قابل شستشو استفاده کنید و بهتر است درب آنها دارای واشر آب بندی
باشد.
آلودگی های شایع مواد غذایی
نان ، شیرینی و دانه های روغنی که کامال خشک نشده اند ،سریعتر از سایر
مواد غذایی به کپک آلوده میشوند. درصورت مساعد نبودن شرایط نگهداری ، شربت
ها و مرباها عموما به قار )کپک( آلوده می گردند. در صورت عدم نگهداری صحیح
فرآورده های شیر)به استثنای ماست( معموالً آنها به باکتری مولد بروسلوز
آلوده میشود.
علائم مسمومیت غذایی
تب ، سردرد، دل درد، ضعف ، تشنگی ، تهوع ، استفراغ و اسهال از علائم مهم
محسوب میشود.کنسروها می تواند مسمومیت بوتولیسم پدید آورد که علائم آن دو
بینی ، دشواری گفتار ، فلج عضالنی ، و خفگی است.
بهداشت فردی
بهداشت فردی به مجموعه اقدامات و فعالیتهای اطلاق می گردد که یک فرد
باید برای سالمت خود بکار بندد.با توجه به اینکه پیشگیری کم هزینه تر و
راحت تر از درمان است، پس چه پسندیده است که با رعایت بهداشت ، خود را در
مقابل عوارض بروز بیماری و نیز ناتوانی هایی که در اثر آن ایجاد میشود ،
مصون نگه داریم .رعایت بهداشت فردی در محیط کوهسرتان استراتژی خاصی رابا
توجه به موقعیت مکانی و امکانات می طلبد که در این نوشتار سعی می گردد
بهداشت اجزاء بدن بطور خالصه توضیح داده شود.
۱ -پوست و مو
پوست بزرگترین ارگان بدن می باشد و با توجه گستردگی و شکل های متفاومت آن در قسمت های مختلف بدن بحث خاص خود را میطلبد.
الف(پوست صورت)
پوشاندن کامل پوست صورت ، تقریباً غیرممکن
است زیرا ناگزیر باید اطراف چشم و بینی باز باشد.گاهی نیز در اثر شدت گرما
مستور کردن صورت عملی نیست. برای حفاظت پوست صورت از آفتاب ،بهترین کار
استفاده از مانع فیزیکی، مانند کلاه یا چتر میباشد.ولی چون با افزایش
ارتفاع میزان اشعه ماوراء بنفش نیز افزایش می یابد و نیز بازتاب این اشعه
از سطح برف و یخ چال ها صورت می گیرد ، بهتر است همزمان از کرم های ضد
آفتاب که ضریب حفاظتی بالای (SPF(06 داشته باشد نیز استفاده گردد.
در محیط های سرد نیز شایسته است علاوه بر حفاظت پوست صورت با پارچه ، آن
را با لایه ای مناسب از وازلین یرا گلیسرین نیز پوشاند ، تا رطوبت سطحی
پوست در اثر سرما یا وزش باد از بین نرود. به خاطر داشته باشید که در این
موارد استفاده از کرم هرای مرطوب کننده باعث تشدید خشکی پوست و بدتر شدن آن
میگردد. به آقایان توصیه می گردد که قبل از برنامه از اصلاح صورت خودداری
نمایند ، چون صورت تازه اصلاح شده نسبت به عوامل آسیب رسان حساس تر است.
برای حفاظت از لب ها نیز می توان از مواد چرب کننده مخصوص Lipstick های SPF
دار استفاده کرد.
ب(پوست دست )
این عضو نیز در صورت امکان باید با محافظ فیزیکی مانند دستکش پوشانده
شود.توجه شود که شستسشوی مکرر دست باعث خشکی میگردد و به آن آسیب می رساند.
بنابراین درمحیط کوهستان فقط در مواقع لزوم مثالً موقع صرف غذا باید دست
ها را شست. درمواردی که پوست در اثر سرما یا آفتاب خشک میگردد ، وازلین یا
گلیسرین بهترین انتخاب برای چرب کردن دست میباشد .
ج(پوست تنه)
بهتر است که هنگام پوشیدن لباس زیر که درتماس
با پوست قرار دارد به این نکته توجه کنید که جنس لباس زیر نخی باشد تا
پوست را کمتر تحریک نماید.به عنوان یک توصیه کلی به یاد داشته باشید که
پوست بدن باید با مالیمت شسته شود.اقداماتی مثل کیسه کشیدن باعث از بین
رفتن چربی سطح پوست شده و آن را تحریک پذیر و آسیب پذیر مینماید. پس سعی
نماییرد تا شستشو با صابون گلیسیرین دار یا شامپو بدن صورت گیرد تا ضمن
پاکیزه شدن ، چربی حفاظتی پوست آسیب نبیند.
د( پوست پاها)
سعی نمایید در هر فرصت ممکن پاها را از کفش درآورده و جوراب ها را خارج
نمایید تا تنفس سرطحی پوسرت پرا صرورت گیرد. در هر محلی که عملی بود جوراب
ها را بشویید، حتی اگر با آب تنها این عمل صورت گیرد.
ه-( مو و ناخن)
این دو عضو که از ضمائم پوست هستند نیز به
مراقبت خاص خود احتیاج دارند.موها باید قبرل از برنامره شسرته شرده و بردون
استفاده از وسائل خشک کننده حرارتی خشک گردند. بهتر است موها در حین
برنامه کوتاه باشند تا از جذب گررد و غبرار و نیز تعریق اجتناب گردد. موها
نیز باید در هر فرصت ممکن در معرض هوا قرار گیرند. البته باید در برنامه
زمستانی وضعیت هوا را به خوبی مد نظر داشت تا برهنه کردن موها از زیر کاله
باعث سرماخوردگی نگردد. ناخن ها نیرز باید سره روز قبرل از هرر برنامه
کوتاه گردند. کوتاه بودن ناخن ها از اجتماع آلودگی در زیر آنها جلوگیری
مینماید.
۲ -چشم :
این عضو بسیار حساس بدن ، نیاز به مراقبت خاص خود دارد . برای اجتناب از
آسیب چشم از نور آفتاب ، باد ، گررد و غبرار و … باید از عینک مناسب
استفاده نمود.برای حفاظت از نور آفتاب باید از عینک آفتابی مناسب که عملکرد
خوبی درحفاظت ازاشعه بنفش داشته باشد) عینک هایی با UV400 ) استفاده
نمود.میتوان به عینک های فتوکورمیک اشاره کرد کرده شیشه در اثر سایت اشعه
تغییر رنگ داده و تیره میشود و اشعه را به خود جذب می نماید. در حین
استفاده از عینک ، سایه ای بر روی چشم ایجاد گردیده و مردمک چشم گشاد
میگردد و اگر عینک درجه حفاظتی خوبی نداشته باشد، این گشاد شدن مردمک راه
را برای ورود بیش تر اشعه های مضر باز می نماید. به عنوان آخرین نکته باید
یادآور شد که عینک بایرد شیشه بزرگ داشته باشد تا تمام چشم را پوشش دهد و
مانع رسیدن اشعه اولتراویوله )UV ) به چشم گردد.
۳ – دهان و دندان
بهداشت دهان و دندان از مسواک کردن با خمیر دندان مناسب شروع می
گردد.بایدتوجه کرد که حداقل شب ها دندانها مسواک گردند.حتماً از نخ دندان
استفاده گردد، چون مسواک توانایی تمیز کردن فضای بین دندان ها را ندارد.
همچنین بهترر اسرت بعرد از مصرف شیرینی ، دهان با آب شسته شود زیرا در حین
کوهنوردی هم ترشح بزا کمتر شده و هم میزان آب بزا ترشح شده کرم تر است و به
همین دلیل توانایی تمیز کردن سطح دندان ها را ندارد.
۴ -دستگاه تنفس
بهترین راه حفاظت از دستگاه تنفس در ست نفس کشیدن است . به این ترتیب که
نفس به صروت دم عمیق و از بینی صرورت گیرد که این نوع تنفس در برنامه های
زمستانی و یا ارتفاعات اهمیت بیشتری دارد ، زیرا ساختمان بینی به ترتیبی
است کره جریران هوا حین عبور از آن گرم می گردد و به ریه آسیب نمیرسد .
درحین صعود معموال تنفس سریعتر است ، بهتراست هر چند مدت یک بار جهت اجتناب
از انباشته شدن هوا در فضاهای ریوی که باعث غیر فعال شدن حجمی از ریه
میگردد ، یک دم و بازدم شدید )نفس عمیق( صورت گرفته و این هوا تخلیه گردد .
۵ -دستگاه گردش خون
جهت حفظ سالمت این دستگاه گردش خون باید در طی
برنامه های دراز مدت تمرینی و ورزشی بازدهی و نیز توان کاری آن را افزایش
دهیم تا در حین فعالیتهای کوهنوردی که جزء فعالیتهای سنگین ورزشی طبقه بندی
می گردد ، دچار مشکل و افزایش بار وارده به آن نگردیم .
۶ -دستگاه ادراری
کلیه ها که وظیفه تصفیه خون از مواد زائد را دارند ، برای حفظ سالمت ،
به آب و مایعات نیاز دارند تا بتوانند وظایف محوله را به خوبی انجام دهند .
به همین علت باید از هر فرصتی برای نوشیدن مایعات استفاده نمایید تا
فعالیت دستگاه اداری به خوبی صرورت گیرد . همچنین باید ادرار حاصله را در
اولین فرصت تخلیه نمود تا از انباشته شده آن در مثانه که هم باعث درد و هم
باعث ته نشین شدن ذرات آن می گردد اجتناب شود . البته در برنامه هایی که آب
کمی در اختیار دارید بامصرف متعادل آب می توان کلیه هرا را به شرایط موجود
عادت داد .
۷ -دستگاه گوارش
دومین عضو بزرگ بدن که انرژی مورد نیاز فعالیت بدن را تامین می نماید ،
دستگاه گوارش است . پس حفظ سلامت آن طی انجام برنامه از هر حیث مهم است .
نظر به اینکه این عضو اجزای مختلف دارد مهم ترین آنها بطرو جداگانه مورد
بررسی قرار میگیرد .
الف- معده
برای حفظ سالمت معده ، ابتدا باید غذا خوب جویده شود تا به قطعات
کوچکتر تبدیل گردد تا برای هضم آماده شود . همچنین به منظور فعالیت مناسب
معده باید همراه غذا نوشیدنی )آب ، نوشابه و… ( مصرف نگردد . غذا در چندین
وعده و با حجم کم مصرف شود .
ب- روده ها
راز حفظ سلامت روده در تخلیه کردن آن است . به ترتیبی که به محض احساس
دفع ، برای تخلیه روده ها اقدام گردد . مصرف موادغذایی فیبردار مانند
حبوبات ، میوه و سبزی های باعث تسریع و تسهیل در حرکات روده ها میگردد .
بهداشت اجتماعی
۱ حفظ پاکیزگی کوهستان .
۲ از خود گذشتگی و خویشتن داری در گروه به منظور افزایش موفقیت .
۳ برخوردصمیمانه و ملایم با کوهنوردان بویژه در صعود های بلند مدت و در شرایط تنش زا .
۴ احترام به اهالی بومی مناطق کوهستانی بهداشت خواب بطور متوسط ۸۳ تا ۸۰ سال از عمر انسان در خواب می گذرد .
خواب راحت نیاز به مقدماتی همچون لباس راحت ، کیسه خواب مناسب ، زیر
انداز مناسب و دور کردن حشرات دارد . در هنگام بیخوابی می توان ازت
رفنردهایی همچون شمردن ، اندیشیدن به کارهای روزانه و تمرکز فکری استفاده
کرد . مصرف قرص خواب آور آخرین ترفند در مبارزه با بی خوابی است که آن هم
باید حتما با صلاحدید پزشک گروه باشرد . روی صورت خود را در هوای سرد
بپوشانید و از گوشی مناسب برای جلوگیری از ورود حشرات در اقلیم گرم یا
مرطوب استفاده کنید.
منبع :طرح درس کوه پیمایی
